«Αώος/Βιόσα: Στους Δρόμους του Πολιτισμού» του Βασίλη Νιτσιάκου και «Το χάρισμα του φεγγαριού» του Κώστα Τζιόβα.
Πρόκειται για δύο νέες εκδόσεις της οργάνωσης «Πίνδος Περιβαλλοντική» που δημιουργήθηκαν ως εκπαιδευτικό υλικό στο πλαίσιο του προγράμματος «Aώος: Σώζοντας τον τελευταίο ποταμό ελεύθερης ροής της Ευρώπης», το οποίο υλοποιείται σε συνεργασία με διεθνείς εταίρους.
Ο ποταμός Αώος/Βιόσα κυλά στη διασυνοριακή περιοχή μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας και «συνοδεύει» ή εκφράζει την ύπαρξη και τη μεταμόρφωση ολόκληρων κοινωνιών.
Δεν είναι απλώς ένα ποτάμι. Είναι Τόπος, είναι Πολιτισμός, είναι Φύση και Άνθρωπος. Ένα οικοσύστημα χάρη στο οποίο οι τοπικές κοινότητες δημιούργησαν τον πολιτισμό τους και έφτιαξαν μια ταυτότητα που καθορίζει την αέναη αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπου και περιβάλλοντος και τη δυναμική του τοπίου.
Στο βιβλίο «Αώος/Βιόσα: Στους δρόμους του πολιτισμού», ο καθηγητής Κοινωνικής Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Βασίλης Νιτσιάκος μάς συστήνει τις τοπικές κοινότητες –το Μέτσοβο και τα γύρω χωριά, το Ζαγόρι και την Κόνιτσα- και τους πολιτισμούς που ενώνει ο Αώος, ένα ποτάμι που παραμένει και πρέπει να παραμείνει ελεύθερο, χωρίς τεχνητά εμπόδια στη ροή του (με εξαίρεση το φράγμα στις πηγές Αώου».
Επιχειρείται λοιπόν ένα «ταξίδι» στα χωριά του Αώου, στα χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητές τους, στη μουσική, στην παράδοση, στους ήχους, στα μνημεία, στα στοιχεία της φύσης που σμίλεψαν την ψυχή των ανθρώπων του τόπου, στους δρόμους του πολιτισμού.
Όπως όλα τα ποτάμια έτσι και ο Αώος δεν είναι απλά μια κοίτη με κυβικά νερού αλλά ένα ενιαίο οικοσύστημα από τις πηγές του στα βουνά μέχρι και τις εκβολές του στη θάλασσα. Ωστόσο, ο Αώος δεν αποτελεί απλά ένα ενιαίο και μοναδικό οικοσύστημα, γεγονός που τεκμηριώνεται από τις σχετικές επιστήμες, αλλά και έναν σημαντικό παράγοντα της ανθρωπογεωγραφίας και των πολιτισμών που έχουν αναπτυχθεί και εξελιχθεί ιστορικά κατά μήκος του. Κατ’ αρχάς, έχει αποτελέσει έναν από τους πιο σημαντικούς ιστορικούς δρόμους που ένωνε την Ανατολή με τη Δύση και που χρησιμοποιήθηκε από στρατούς, εμπορικά καραβάνια, μετακινούμενους κτηνοτρόφους και άλλες κατηγορίες ανθρώπινων πληθυσμών. Μαζί με όλους αυτούς διαδίδονταν στοιχεία πολιτισμών από τόπο σε τόπο και βεβαίως συνέβαιναν σημαντικές συνθέσεις στις τοπικές κοινωνίες και τους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν στις κοιλάδες του ποταμού και χάρη σ’ αυτόν.
Ο Αώος, λοιπόν, πρέπει να αντιμετωπίζεται και ως ένα σημαντικό κεφάλαιο και από πολιτισμική άποψη.
«Το χάρισμα του φεγγαριού» του Κώστα Τζιόβα αποτελεί μια εικονογραφημένη ιστορία για τον Αώο, ένα παραμύθι. Και όπως αναφέρει ο ίδιος ο συγγραφέας: «Αυτή η ιστορία έβγαινε πάντα αβίαστα και φυσικά, όπως μια βαθιά ανάσα, ή, πιο πολύ, όπως ένας στεναγμός συμπόνιας, αλλά και σαν ξόρκι –‘μη μας βρει κι εμάς τέτοιο κακό’– από το στόμα της κυρά-μάνας μας κάθε Αύγουστο, που τo ’χαν συνήθειο τις μέρες κοντά στο γιόμα του φεγγαριού να κατεβαίνουν όλες μαζί οι γυναίκες του χωριού, νιες και μεγαλύτερες, στο ποτάμι, για να πλύνουν και να παστρέψουν τις βαριές φλοκάτες, τα κιλίμια και τα σκουτιά, για να ’ναι έτοιμα για στρώσιμο για τον βαρύ χειμώνα, που ξεκίναγε πάντα νωρίς στον τόπο μας, εκεί κοντά τ’ Αϊ-Δημητριού…».
Μια ιστορία που ειπώθηκε από στόμα σε στόμα και που κατάφερε να φτάσει μέχρι το σήμερα. Μια ιστορία που έρχεται να θυμίσει ότι το νερό δεν σταματιέται, δεν χωρίζεται. Όσο κι αν προσπαθήσει κανείς, αυτό θα βρει τον τρόπο του, θα χωθεί σε υπόγεια περάσματα και στις καταβόθρες των φαραγγιών και των χαραδρών, θα βρει νέους δρόμους και θα ξεχυθεί ξανά στο φως, μέχρι να γίνει ένα με τη θάλασσα.
Την εικονογράφηση της ιστορίας έχει κάνει η Ιωάννα Μπουλούγαρη.
Πέραν της έντυπης έκδοσης, δημιουργήθηκε και ένα cd με την αφηγήτρια παραμυθιών Βιργινία Κοκκίνου να εξιστορεί «Το χάρισμα του φεγγαριού».
